روز دوم ماه ژوئیه بازداشتگاه پناهجویان و مهاجران در تاجورا، واقع در شرق طرابلس مورد دو حمله هوائی قرار گرفت. بنا به گزارش‌ها، در اثر این حمله‌های هوائی، دست‌کم ۵۳ نفر، از جمله ۶ کودک جان خود را از دست دادند و ۱۳۰ نفر مجروح شدند. چند روز بعد از حمله هنوز جنازه‌ها از زیر آوار بیرون کشیده می‌شدند.

سازمان ملل متحد این حمله را جنایت جنگی نامید و جنگ سالار خلیفه حَفتر را مسئول حمله دانست؛ ارتش او (ارتش ملی لیبی) هر کجا پا می‌گذارند ویرانی به بار می‌آورند. ولی حَفتر را نمی‌توان برای بازداشت این پناهجویان و مهاجران و شرایط وحشتناکی که پیش از آنکه جان خود را از دست بدهند با آن مواجه بودند مقصر دانست.

درسال ۲۰۰۹ معمرقذافی، رهبر وقت لیبی، توافقی را با ایتالیا به امضاء رساند که بر اساس آن از حرکت مهاجران از راه لیبی به طرف مدیترانه و سواحل جنوب اروپا جلوگیری شود. در مقابل، اتحادیه اروپا توافق کرد منابع و آموزش‌های لازم را در اختیار گارد ساحلی لیبی قرار دهد.

با سرنگونی قذافی توافق نیز باطل شد. امّا در سال ۲۰۱۶ توسط دولت وفاق ملی دوباره احیا شد. ایتالیا مهاجران را در دریا بازداشت و روانه لیبی می‌کرد. این افراد در بازداشت می‌ماندند تا «اتحادیه اروپا کشور سومی را برای سکونت آنها پیدا کند». درخواست اتحادیه اروپا برای ایجاد مراکزی در خاک لیبی برای رسیدگی به وضعیت مهاجرت پناهجویان مورد موافقت لیبی قرار نگرفت.

مراقبت از ساکنان بازداشتگاه‌ها بر عهده سازمان جهانی مهاجرت گذاشته شده است که بودجه آن توسط اتحادیه اروپا تأمین می‌شود. اما این مراقبت تنها شامل «وسائل بهداشتی» از جمله مسواک، خمیردندان، صابون و نیز تشک و در زمستان پتو می‌شود. سازمان جهانی مهاجرت غذا و دارو فراهم نمی‌کند. پزشکان نیز تنها دارو تجویز می‌کنند و بیمارانی که توانایی مالی ندارند از دستیابی به دارو محروم می‌مانند.

در برخی از این بازداشتگاه‌ها، مهاجران مورد آزار و اذیت و سوء استفاده قرار می‌گیرند و کتک می‌خورند. هنگامی که از مقامات سازمان ملل و اتحادیه اروپا خواستیم تا سازمان جهانی مهاجرت را برای دیدار از بازداشتگاه‌ها و گفتگو با مهاجران تحت فشار قرار دهند، آنها درخواست ما را نادیده گرفتند و یا نتوانستند آن سازمان را متقاعد کنند.

کسی جویای حال کودکان و نوجوانان بی سرپرست نشد. هیچکس با مهاجرانی که نیاز مبرم به مراقبت‌های پزشکی  دارند، گفتگو نکرد. در واقع، هیچ تغییری در شیوه عملکرد سازمان جهانی مهاجرت مشاهده نشد. آنها به بازدید خود از بازداشتگاه‌ها ادامه دادند، مهاجران را درصف‌های طولانی منتظر گذاشتند و قبل از ترک محل، وسائل بهداشتی و تشک میان آنها توزیع کردند.

سال گذشته، در بروکسل از یکی از مسئولین کمیسیون اتحادیه اروپا سئوال کردم: «چه فایده‌ای دارد به یک مهاجر گرسنه وسائل بهداشتی بدهید؟ آنها نیاز به غذا دارند. نوزادان نیاز به شیرخشک دارند. مادران گرسنه نمی‌توانند به آنها شیر دهند.» پاسخ این بود: «ما نمی‌خواهیم آنها بمانند. اگر به آنها غذا بدهیم، خواهند ماند.»

نگاه دیگر

شرایط بسیار تأسف بار بازداشتگاه‌های مهاجران دلیلی دارد. سازمان جهانی مهاجرت امیدوار است مهاجران «برنامه بازگشت داوطلبانه» - برنامه‌ای که بودجه‌اش را اتحادیه اروپا تأمین می‌کند - را انتخاب کنند.

اما گزینه پیش روی مهاجران در واقع نداشتن گزینه است. ماندن در فضای بسته و غیرانسانی بازداشتگاه بدون دسترسی به غذا و دارو و تحمل بدرفتاری و بهره‌کشی، یا بازگشت به منطقه جنگی، زمین خشک و بایر و یا به کشوری که در آن اذیت و آزار خواهند شد.

در حالی که دولت توافق ملی «جی ان آ» گزینه‌ای دارد؛ ادامه وضعیت کنونی و یا تعطیل کردن تمامی بازداشتگاه‌های لیبی و آزاد کردن مهاجران بازداشتی. روشن است که «جی ان آ» چه باید کند: بدون حمایت اروپا نه می‌تواند مقابل حفتر از مهاجران محافظت کند و نه می‌تواند نیازهای اولیه آنها را تأمین کند. باید همه را آزاد کند.

بحران مهاجرتی تنها با همکاری کشورهای مبدا، کشورهای گذرگاه و کشورهای مقصد مهاجران حل می‌شود. مقصد مهاجران کشورهای عضو اتحادیه اروپا است. امّا در حال حاضر به نظر می‌رسد سیاستمدار مسئول، کالایی کمیاب است.

اروپا درگیر بحران هویت و لیبی در حال از هم گسیختن است. بحران مهاجرت منتظر نمی‌ماند آنها مسائل خود را حل کنند. در حالی که تغییرات اقلیمی به طور فزاینده‌ای مرگبار می‌شود، بحران مهاجرت را نیز تشدید می‌کند. مردان، زنان، و کودکان بیشتری سفر پُرخطر خود را به شمال آفریقا و از آنجا به اروپا آغاز می‌کنند. شاید آنها که به عزای درد و رنج خود نشسته‌اند، باید از خود بپُرسند آیا هر آنچه در توان داریم انجام داده‌ایم؟

*احمد القصیر پژوهشگر ارشد حقوق بشر در سازمان غیردولتی همبستگی حقوق بشر لیبی است.